Paragraaf 5 Verdiepingsstof: mode en levensbeschouwing, opdracht 37
a. Lees de tekst die hieronder staat over de geschiedenis van de mode.
b. Ontwikkelingen in de mode hangen vaak samen met ontwikkelingen in de samenleving. Laat dit zien door het volgende schema verder in te vullen.
Print het volgende kader uit. Vul de volgende modeontwikkelingen in (rechter kolom):
- sportkleding
- sportmerken worden modemerken
- labeling en het volgen van een bepaald label
- kleding gebonden aan klasse
- meer mensen konden zich kleden volgens de laatste mode
- andere kleding voor de vrouw
- kleding is functioneel, eenvoudig en gemakkelijk
- representatieve kleding vrouw
- zwarte kleding
- geslachtsloze kleding
- India-look
- vrouwelijkheid
Enkele zijn voorgedaan. Neem het blaadje mee naar de les.
Historische periode Maatschappelijke situatie/ontwikkeling Ontwikkelingen in de mode
19-de eeuw - klassen in de samenleving -
- protest tegen schoonheidsideaal S-lijn - reformkleding
20-ste eeuw (interbellum) - amusementsindustrie/cultuurindustrie -
Idem - meer vrijheid en zelfstandigheid -
voor vrouwen -
- nieuwe werkterreinen voor de vrouw -
(zoals het kantoor)
- emancipatie -
- begin moderne sport -
Idem - Rusland (communisme) -
- kritiek op de burgerlijke leefwijze
Idem (jaren 30) - grote economische en financiële crisis -
- nationaalsocialistische en fascistische -
ideologie
Na WO-II - existentialisme, vrijheidsdenken -
Idem (jaren 60) - toename welvaart, verzet jeugd -
- jeugdindustrie en jeugdcultuur
Idem (jaren 70) - jongerenprotest maatschappelijker en -
politieker -
- vrouwenbeweging en het feminisme
- terug naar de natuur-denken
Idem (jaren 80) - politiek en maatschappijkritiek krijgen -
minder aandacht -
- succes in opleiding en werk worden -
belangrijker
- zelfverwerkelijking
Idem (jaren 80/90) - idem -
Einde 20-ste eeuw, - idem -
begin 21-ste eeuw
Geschiedenis van de mode
Het begin van de mode
Aan het einde van de middeleeuwen is het begin te situeren van de kledingmode zoals we die nu kennen. Bij een kleine groep welvarende mensen ontstond de gewoonte om kleding van een bepaalde nieuwe stijl te dragen en deze na verloop van tijd te vervangen door een nieuwe kledingstijl. Later, vanaf de achttiende eeuw, doet een groter deel van de bevolking (zeker de opkomende burgerij) mee aan dit verschijnsel.
De haute couture (de hoge kleermakerskunst) begon in de negentiende eeuw. De grondlegger was Charles Fredrick Worth (1825 - 1895), een Engelse couturier. Hij naaide geen kleding volgens de wensen van zijn klanten (zoals de kleermakers deden in die tijd), maar ontwierp zélf collecties voor de dames uit de Engelse bourgeoisie. Hij was dus niet zozeer een ambachtsman, zoals de kleermaker, als wel een soort kunstenaar.
In de negentiende eeuw bepaalden de sociale regels wie welke kleding mocht dragen. Kleding was klassengebonden: van arbeiders werd verwacht dat ze bepaalde kleding droegen, zoals dat ook van de maatschappelijke bovenlaag verwacht werd. Mode was in die tijd iets voor vrouwen. De vrouw kon door een fraai uiterlijk het economisch succes van haar echtgenote bevestigen. De man (vooral de man uit de burgerij) liet door een streng en zakelijk uiterlijk het belang zien van zijn beroep. Al in de tweede helft van de negentiende eeuw ontstond de basisgarderobe van de mannelijke burgerij: een grijs of zwart pak met een vest en een stropdas.
Ondanks de vernieuwing van Worth bleef in deze tijd het vrouwelijke schoonheidsideaal van de smalle taille (de wespentaille) bestaan. Het korset droeg er aan bij de felbegeerde S-lijn te krijgen en te behouden. Als reactie hierop en ook als protest ontwikkelde zich aan het einde van de negentiende eeuw een reformbeweging, die reformkleding propageerde: kleding die gezond en prettiger draagbaar was. Het leverde veel publieke discussie op over de relatie tussen schoonheid en functionaliteit bij kleding.
Mode in de twintigste eeuw
Typisch voor de twintigste eeuw is dat veranderingen in de mode zich in snel tempo voordeden.
In het interbellum (de periode tussen de twee wereldoorlogen) zien we de opkomst en groei van de amusementsindustrie en de cultuurindustrie (film, dans, toneel, cabaret, muziek, uitgaansleven, sport, recreatie, etc.). Het leven in de grote steden zoals New York, Parijs en Berlijn bloeide als nooit tevoren. Het vermaak nam toe en de kledingindustrie speelde daar op in. Steeds meer mensen konden zich kleden volgens de laatste mode. Veel mensen hadden het gevoel bevrijd te zijn van de stijve vooroorlogse jaren.
Vrouwen kregen in deze tijd meer vrijheid. In de Eerste Wereldoorlog hadden ze noodgedwongen meer zelfstandigheid ontwikkeld (de mannen waren aan het front) en na de oorlog kwamen er allerlei nieuwe werkterreinen voor de vrouw. Naast wat toen als typisch vrouwenberoepen werden gezien (naaister, kinderverzorgster, schoonmaakster, huishoudster), raakte ook kantoorwerk voor vrouwen geaccepteerd. Vrouwen hadden voor die verschillende werksituaties ook andere kleding nodig: zeker ook kleding waarin ze zich vrij konden bewegen en die gemakkelijk zat. Het is daarom niet verwonderlijk dat het dragen van een korset ter discussie stond. Dit resulteerde in een verandering van vorm en materialen van het korset (zoals meer gebruik van rubber).
De schoonheidsidealen uit de voorgaande decennia - grote boezem, een goed gevormde derrière en weelderige kleding - verloren terrein in het interbellum. Er ontwikkelde zich een nieuw schoonheidsideaal voor de vrouw: slank, kleine borsten, klein hoofd en lange benen. Vrouwen droegen strakke kostuums en de lengte van de rok en de jurk werd korter. Exemplarisch voor de ontwikkelingen in deze tijd was de creatie van het kleine zwarte jurkje door Coco Chanel. In de collecties van deze beroemde couturier werd de basis gelegd voor de kleding van de moderne, geëmancipeerde vrouw: functioneel, gemakkelijk, sportief, maar zeker ook elegant. Sportiviteit werd een belangrijke waarde in de mode. Dat was niet onlogisch omdat de moderne sport zich in deze tijd begon te ontwikkelen, vooral tennis en autosport.
Behoudende krachten - vooral mannen - ventileerden hun onvrede over deze ontwikkelingen. De moderne vrouw zou onzedig zijn en de nieuwe mode zou van de vrouw een man maken. In jaren twintig was er dan ook veel publieke discussie over androgynie en homoseksualiteit. Beide zaken raakten aan de vraag naar het onderscheid der seksen. In deze tijd werden mannen met een homoseksuele geaardheid dan ook als vrouwelijk beschouwd en lesbische vrouwen als mannen.
In het Rusland van na de Oktober Revolutie (1917) zien we een andere ontwikkeling: de burgerlijke leefwijze werd afgezworen en de kleding diende vooral functioneel, eenvoudig en gemakkelijk draagbaar te zijn.
De jaren dertig - de jaren van de grote economische en financiële crisis - laten een terugval zien op meer traditionele schoonheidsidealen voor de vrouw. Het sportieve en jongensachtige karakter van het uiterlijk van de vrouw van de jaren twintig verloor terrein. Het haar van de vrouw werd weer langer, de taille kreeg weer meer de nadruk en ook de hoeden van vrouwen werden fantasierijker. In de nationaalsocialistische en fascistische ideologie kreeg de vrouw weer de rol van moeder en van degene die het huishouden deed en haar man gehoorzaamde. Ze mocht representatief gekleed zijn maar in haar uiterlijk niet concurreren met de man. Dat zou immers afdoen aan de hiërarchie waarbinnen de man bóven de vrouw stond.
Mode na de Tweede Wereldoorlog
Een paar jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog ontstond er een nieuw modebeeld: de New Look van de couturier Christian Dior. In dit modebeeld domineerden waarden als vrouwelijkheid, weelde en luxe. De rokken droegen tot op de kuiten, de wespentailles maakten een comeback, de bovenstukken waren nauw en de heupen opgevuld. Dit modebeeld deed sterk denken aan de mode van de negentiende eeuw.
In jaren vijftig was er de opkomst van het existentialisme (denk aan Jean Paul Sartre, Simone de Beauvoir en Albert Camus). Deze stroming benadrukte de menselijke vrijheid: ieder mens moet zélf zin aan zijn leven geven. Men zette zich af tegen het burgerlijke waardepatroon met haar conformisme en gezagsgetrouwheid. De favoriete kleding van de aanhangers van het existentialisme was zwart: zwarte pullovers en zwarte colkragen.
In de jaren zestig nam de welvaart toe en zette de jeugd zich af tegen de oudere, gezagsgetrouwe generaties. Er ontstond een afzonderlijke jeugdindustrie en jeugdcultuur (met eigen muziek, kleding, etc.). De jaren zestig zijn ook de jaren van het begin van de popmuziek (met de rock and roll en later de popmuziek als basis). In de muziek werd gerebelleerd tegen de oudere generatie, waarbij niet alleen de muziek maar zeker ook de kleding getuigde van verzet tegen de gevestigde orde en het ouderlijke gezag. Men keerde zich tégen de burgerlijke cultuur, tégen de heersende fatsoensnormen en tégen de onderdrukking van de seksualiteit.
Deze periode was vooral herkenbaar in de hippiecultuur. In de hippielook speelden bloemen een belangrijke rol (geïnspireerd op het flower-power-denken), maar ook wijduitlopende broeken en elementen uit de indianencultuur, zoals versierde hoofdbanden en leren versieringen. Velen droegen het peaceteken, naar het voorbeeld van Mahatma Gandhi. De haardracht was lang, de kleding had felle kleuren en de jeans waren een belangrijk kledingstuk. Veel van deze aspecten waren herkenbaar in de musical Hair. De jeugd zocht een kledingstijl die paste bij haar levensgevoel en idealen. Het was de tijd van de doorkijkblouses, de minirok en - tot 1972 - de hotpants.
In de jaren zeventig werd het jongerenprotest maatschappelijker en politieker. Men protesteerde tegen de maatschappelijke ongelijkheid en de sociale misstanden zoals de oorlog in Vietnam, het kolonialisme, de achterstelling van de vrouw, de milieuvervuiling, de consumptiedwang, de ondemocratische verhoudingen in het gezin en in de samenleving.
Onder invloed van de vrouwenbeweging en het feminisme ontstond er een tendens waarbij vrouwen er vooral geslachtsloos uit wilden zien. In de kleding werden de verschillen tussen man en vrouw minder geaccentueerd. De vrouwen hadden korte kapsels en sommigen droegen tuinbroeken. Om het terug naar de natuur-idee vorm te geven, waren er velen die hun eigen kledingstukken breiden of haakten. Ook werd teruggegrepen op kledingstijlen uit oude tijden of uit verre oorden: denk aan de India-look en aan de blouses uit grootmoeders tijd.
De mode in de laatste decennia
In de mode zien we een steeds terugkerend patroon: een minderheid ontwikkelt vanuit een bepaald idealisme een modestijl, die vervolgens gevolgd wordt door de grote meerderheid in de samenleving, maar nu zónder de oorspronkelijke idealen. Een voorbeeld daarvan is de punkbeweging: in eerste instantie een beweging van de straat die zich verzette tegen de misstanden in de samenleving (zoals de werkloosheid) en dit tot uitdrukking bracht in haar kleding en accessoires: zwarte leren jassen, kettingen, felgekleurde hanenkammen, etc. Later werd deze stijl gedragen door veel meer jongeren en werd punk een geaccepteerde stijl, maar zonder de van oorsprong kritische elementen.
Terwijl de mode van de jaren zeventig voortborduurde op die van de jaren zestig, zien we in de jaren tachtig een breuk. De vrijetijdsmode ging het algemene modebeeld bepalen, waarbij kleding ook een zekere nonchalance moest uitdrukken. Politiek en maatschappijkritiek kregen minder aandacht, terwijl succes in opleiding en werk belangrijker werden, evenals de zelfverwerkelijking van de persoon. Het schoonheidsideaal van de vrouw in de jaren tachtig was er een van vrouwelijkheid, ambitie en succes, waarbij haar aantrekkelijkheid zeker niet werd verloochend. Het megatalent Madonna gaf vorm aan deze idealen.
In de jaren tachtig en negentig werd ook de sportkleding steeds belangrijker en vervaagden de grenzen tussen mode en sportkleding. Nike en Adidas, van oorsprong sportmerken, ontwikkelden zich tot vooraanstaande modemerken. In de marketing van deze merken werd dankbaar gebruik gemaakt van rolmodels uit de wereld van muziek, amusement en sport. Denk aan Michael Jordan, Tiger Woods, David Beckham, Lionel Messi, Beyonce en Andy Murray.
Op het einde van de twintigste eeuw en begin van deze eeuw borduurde men verder op het modebeeld van de jaren tachtig. Sportieve vrijetijdskleding bleef populair, maar ook dure modemerken als Dolce & Gabbane, Armani en Gucci spraken tot de verbeelding. Labels (merken) werden steeds belangrijker. Een label staat voor een bepaalde levensstijl, een bepaalde manier van in het leven staan. Het dragen van kleding of attributen van een bepaald label maakt duidelijk wie je bent en onderscheidt je van anderen. Tegenwoordig staat de consument niet meer zozeer voor de keuze om wel of niet de mode te volgen, maar wel wélke modestijl - en dus wélke labels - te volgen.