| Woord |
Definitie |
| Aanhangers |
mensen die de standpunten delen van (levensbeschouwelijke) organisaties, bv. de katholieke kerk, het Humanistisch Verbond. Zie ook: actieve en passieve aanhangers. dl.1, p.57
|
| Aartsvaders |
de stamvaders van het joodse geloof (Abraham, Isaak, Jacob) dl.1, p.67
|
| Abraham |
De geschiedenis van het joodse volk begint 4000 jaar geleden met Abraham. Hij verlaat zijn geboortestreek, nadat hij met God een Verbond heeft gesloten. Abraham zal een groot volk voortbrengen dat in vrede en geluk zal leven in een eigen land. dl.1, p.42, 43, 67,
|
| Actieve aanhangers |
mensen die de standpunten delen van (levensbeschouwelijke) organisaties en die daar ook in hun gedrag uiting aan geven. dl.1, p.57
|
| Adonai |
In het Jodendom wordt de naam van God niet uitgesproken. Men noemt hem: Adonai. Dat betekent: Heer. God is eeuwig. Hij heeft geen begin en geen einde. dl.1, p.64
|
| Afscheidsceremonie |
een aantal met elkaar samenhangende rituelen rond het afscheid van een overledene, d. 3, Havo/Vwo, p. 14.
|
| Agnost |
iemand die twijfelt aan het bestaan van God. dl.1, p.28
|
| Agnosticisme |
gaat ervan uit dat het bestaan van God niet bewezen kan worden, maar het níet-bestaan van God ook niet. d. 3, Havo/Vwo, p. 117, 126.
|
| Alevitisme |
Een richting binnen de sjiitische stroming. Alevieten worden ook wel humanistische moslims genoemd. Voor hen zijn de regels en geboden uit de Koran en de tradities niet van belang. In hun ogen zijn dit slechts ‘uiterlijkheden’ die niets te maken hebben met het ware geloof. Voor de alevieten gaat het om het innerlijk aspect van het geloof. Een belangrijke waarde voor een aleviet is respect voor de medemens. d.2 Havo/Vwo, p. 63
|
| Alhambra |
Islamitisch bouwwerk (onder andere het paleis van de Nasriden) in Granada, Spanje. d.2, Havo/Vwo, p. 91
|
| Ali Abu Talib |
(600-661), neef en schoonzoon van Mohammed. Hij is binnen de sjiitische islam heel belangrijk. dl.1, p.117
|
| Allah |
(Iets of iemand dat de mens overstijgt). Zo noemen moslims God. d.2, Havo/Vwo, p. 85
|
| Analogiebesluit |
Begrip dat een rol speelt in de discussie over dierproeven.
Analogie betekent: overeenkomstig, vergelijkbaar. Wanneer een dier op een schop van een mens reageert met janken, mogen we er vanuit gaan dat het pijn lijdt. Een mens die huilt als reactie op een trap van een medemens, lijdt ook pijn. Dieren lijken in een aantal opzichten op mensen: ze hebben een vergelijkbare bouw, zijn in het bezit van zintuigen, zenuwbanen, hersens, etc. d.2, Havo/Vwo, p. 21
|
| Androgyne samenleving |
een volstrekte gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen. In een androgyne samenleving zijn de typische mannelijke en vrouwelijke eigenschappen, zoals wij die nu nog kennen, verdwenen. Deze eigenschappen zouden gelijk verdeeld zijn over de seksen. d. 3, Havo/Vwo, p. 154.
|
| Antropocentrische natuuropvatting |
De natuur is er voor de mens en heeft geen waarde in zichzelf. d.2, Havo/Vwo, p. 23
|
| Apostelen |
de eerste christenen, met name de twaalf leerlingen van Jezus en de eerste verkondigers van het evangelie. Zie ook evangelie. dl.1, p.91
|
| Argument |
Reden voor een standpunt. d.2, Havo/Vwo, p. 49
|
| Argumentatiefout |
Wanneer een reden voor of tegen een standpunt geen betrekking heeft op de inhoud. d.2, Havo/Vwo, p. 52
|
| Ascetisch ideaal |
Een afwijzing van het zinnelijke genot. d.2, Havo/Vwo, p. 69, 146
|
| Ascetisme |
de leer van het streven naar soberheid en de beheersing van de driften. d. 3, Havo/Vwo, p. 25.
|
| Assimilatie |
leden van een andere of subculturele groep passen zich vólledig aan de heersende cultuur, d. 3, Havo/Vwo, p. 55.
|
| Atatürk |
Moestafa Kemal Atatürk is de grondlegger van het moderne Turkije (1923, 1924). d.2, Havo/Vwo, p. 90
|
| Atheïsme |
niet in God geloven. dl.1, p.28
|
| Atheïsme |
gaat ervan uit dat er geen God is, d. 3, Havo/Vwo, p. 117, 122.
|
| Atman |
fragmenten van Brahman, dus deeltjes goddelijkheid, die aanwezig zijn in levende wezens (Hindoeïsme), d. 3, Havo/Vwo, p. 25.
|
| Autoriteitsargument |
Argument dat niet gaat over de inhoud van een vraagstuk maar over een persoon die iets vindt (gezaghebbende personen). d.2, Havo/Vwo, p. 52
|
| Avondmaal |
symbolisch avondmaal ter nagedachtenis aan Jezus. Katholieken spreken over eucharistie. dl.1, p.104
|
| Ayatollahs |
Sjiitische leiders die aangeven hoe Mohammed in een bepaalde situatie zou hebben gehandeld. d.2 Havo/Vwo, p. 86, 103
|
| Bar Mitswa |
Joods ritueel waarbij een jongen toetreedt tot de joodse geloofsgemeenschap. dl.1, p.79
|
| Bat Mitswa |
Joods ritueel waarbij een meisje toetreedt tot de joodse geloofsgemeenschap. dl.1, p.79
|
| Beeldende taal |
Taal waarbij gebruik gemaakt wordt van beelden. Met ‘beelden’ bedoelen we dan woorden die naar iets anders verwijzen. Je moet die woorden niet letterlijk nemen. d.2 Havo/Vwo, p. 118, 119, 120, 125, 126
|
| Beeldende verhalen |
Vertellingen die meerdere beelden bevatten. d.2 Havo-VWO, p. 122
|
| Belijdend gebed |
een gelovige bevestigt in een gebed zijn geloof in God. Hij toont eerbied voor God. d. 3, Havo/Vwo, p. 112.
|
| Besnijdenis |
gewoonte waarbij de voorhuid van de penis wordt verwijderd. Geboorteritueel bij joden en ook bij een deel van de moslims. dl.1, p.79, 118
|
| Besnijdenis |
Gewoonte waarbij de voorhuid van de penis wordt verwijderd. Geboorteritueel bij joden en ook een geboorteritueel bij een deel van de moslims. d.2 Havo/Vwo, p. 100
|
| Bestaanservaring |
ervaring die je diep raakt. dl.1, p.11
|
| Biecht |
sacrament (katholiek): spijt betuigen over foute dingen en vergeving ontvangen (boete en verzoening). dl.1, p.104
|
| Big Bang-theorie |
Eerst was er niets, waarna een grote ontploffing het heelal en het licht deed ontstaan. Het heelal werd steeds groter en na verloop van tijd ontstonden er sterren en planeten, waaronder de aarde. dl.1, p.128
|
| Bijbel |
voor joden de TeNaCH. Heilig boek voor joden. Voor christenen is de Bijbel het Oude en Nieuwe Testament. Heilig boek voor christenen. dl.1, p.77,103
|
| Bildung |
de vorming tot zelfstandige, vrije en goede persoonlijkheden met gevoel voor cultuur en geschiedenis, d. 3, Havo/Vwo, p. 66.
|
| Binnenkant van de mens |
de combinatie van een bepaald karakter en een kijk op het leven. dl.1, p.139-142
|
| Biseksualiteit |
Zich seksueel aangetrokken voelen tot beide geslachten (mannen én vrouwen). d.2 Havo/Vwo, p. 138
|
| Boeddhisme |
Volgens het boeddhisme moet de mens zijn ware ik leren kennen. En dat is een ik van lijden, veroorzaakt door begeerte en gehechtheid. De mens moet streven naar bevrijding door het opgeven van egoïsme en drift. d. 3, Havo/Vwo, p. 130.
|
| Brahman |
het goddelijke als onpersoonlijk principe binnen het hindoeïsme. d. 3, Havo/Vwo, p. 25.
|
| Brand |
Een naam, beeld of symbool - of een combinatie daarvan - waarmee een organisatie zichzelf of haar producten herkenbaar maakt voor de consument en zich onderscheidt van concurrenten. d.2 Havo/Vwo, p. 79
|
| Branding |
Het laden van een merk met bepaalde betekenissen en associaties zodat een bepaald imago opgebouwd wordt bij de consument. d.2 Havo/Vwo, p. 79
|
| Buber, Martin |
Beroemde joodse denker (1878 tot 1965).
Voor hem was ieder mens bijzonder. Buber was tegen het ‘in hokjes stoppen’ van mensen, omdat er daardoor geen aandacht meer is voor het eigene van ieder mens. Iemand (eerst) beoordelen als lid van een groep, leidt tot vooroordelen en discriminatie. dl.1, p.76
|
| Buitenkant van de mens |
het uiterlijk en gedrag van een mens. Via die buitenkant wordt duidelijk wie je bent en hoe je je voelt. dl.1, p.143-147
|
| Calvijn |
belangrijke leider tijdens de reformatie. dl.1, p.93
|
| CDA |
Christen Democratisch Appel. Christelijke politieke partij. dl.1, p.107
|
| Celibaat |
De ongehuwde staat van geestelijken in het christendom, vooral binnen het katholicisme. d.2 Havo/Vwo, p. 148
|
| Chazan |
Voorganger in een dienst in de synagoge. dl.1, p.81
|
| Chetubim |
de geschriften (deel van de TeNaCH). dl.1, p.77
|
| Christelijke waarden |
principes (idealen) van christenen, zoals liefde tot God, naastenliefde, rechtvaardigheid. dl.1, p.94-95
|
| Christendom |
levensbeschouwing met bijna twee miljoen aanhangers in de wereld: geloof in één God, die in Jezus – ‘de Messias’ - op aarde kwam. Geloof in een leven na de dood: een Rijk van God. dl. 1, p.86-113
|
| Christenunie |
christelijke politieke partij. dl.1, p.107
|
| CNV |
Christelijk Nationaal Vakverbond. Een groep van christelijke werknemers (vakbond). dl.1, p.107
|
| Columbarium |
urnenmuur, d. 3, Havo/Vwo, p. 14.
|
| Coming out |
Iemand komt uit voor zijn homoseksuele geaardheid (uit de kast komen). Zie ook homoseksueel. d.2 Havo/Vwo, p. 138
|
| Communicatie |
De uitwisseling van informatie tussen twee of meer mensen. d.2 Havo/Vwo, p. 34
|
| Communicatieve vaardigheden |
De vermogens waarover je moet beschikken om tot een goede communicatie te komen. d.2 Havo/Vwo, p. 38
|
| Concilie |
vergadering van belangrijke christelijke leiders. dl.1, p.91
|
| Congruentie |
Het verbale gedrag laten aansluiten bij het non-verbale gedrag. d.2 Havo/Vwo, p. 46.
|
| Copernicus, Nicolaas |
(1473-1543) geleerde die beweerde dat de aarde - evenals andere planeten - om de zon draaide (heliocentrisme). dl.1, p.129
|
| Cosmetische chirurgie |
Een vorm van medisch ingrijpen die gericht is op verfraaiing van een gezond lichaam. d.2 Havo/Vwo, p. 71
|
| Creationisme |
In enkele grote wereldgodsdiensten (jodendom, christendom en islam) bestaat het denkbeeld dat er een oppermacht is (God, Allah) die de aarde heeft geschapen. Aanhangers van deze opvatting noemen we creationisten. Creatie betekent: schepping. dl.1, p.124
|
| Cultuur |
een groep met een aantal samenhangende denkbeelden, waarden en normen, die tot uitdrukking komen in gedrag, rituelen, symbolen en organisaties. dl.1, p.155
|
| Cultuur |
twee betekenissen: cultuur in enge zin en cultuur in brede zin.
Cultuur in enge zin: hogere beschaving.
Cultuur in brede zin: het door een groep mensen aangehangen systeem van waarden, normen en overtuigingen dat ook een aantal uitingsvormen heeft zoals gedrag, rituelen, symbolen en instituties. d. 3, Havo/Vwo, p. 52.
|
| Dankgebed |
God wordt dank gezegd voor bijvoorbeeld de schepping, voor al het goede dat er is of voor iets wat een gelovige persoonlijk is overkomen. d. 3, Havo/Vwo, p. 112.
|
| Darwin, Charles |
(1809-1882) belangrijk vertegenwoordiger van de evolutieleer. dl.1, p.126
|
| Date |
een afspraak met een kandidaat-partner. Het doel van een date is elkaar beter te leren kennen of - als men elkaar al kent - de mogelijkheden te verkennen om tot een relatie te komen. d. 3, Havo/Vwo, p. 142.
|
| Deïsme |
God staat aan het begin van de schepping (God heeft de schepping op gang gebracht). d. 3, Havo/Vwo, p. 117.
|
| Deugd |
een eigenschap die van een mens een goed mens maakt, d. 3, Havo/Vwo, p. 34
|
| Dharma |
God staat aan het begin van de schepping (God heeft de schepping op gang gebracht). d. 3, Havo/Vwo, p. 117.
|
| Diaspora |
diaspora betekent letterlijk: verspreid over de wereld. De joden buiten Israël worden joden in de diaspora genoemd. dl.1, p.67
|
| Dierenbescherming |
Een organisatie die zich inzet voor het behoud van alle diersoorten en voor het welzijn van dieren. d.2 Havo/Vwo, p. 20
|
| Dierproeven |
Testen met dieren in bedrijven, universiteiten, overheidsinstellingen, ziekenhuizen en scholen voor middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Deze testen hebben bepaalde doelstellingen zoals het vinden van medicijnen voor ernstige ziekten. d.2 Havo/Vwo, p. 17
|
| Discriminatie |
het achterstellen van bepaalde mensen op basis van kenmerken die er niet toe doen. dl.1, p.157
|
| Divali |
Tijdens dit (hindoeïstisch) feest zijn huizen en tempels voorzien van duizenden lichtjes. Op deze wijze probeert men de godin Lakshmi te lokken. Zij kan mensen het geluk brengen. dl.1, p.53
|
| Dominee |
(protestantse kerken) dienaar van het woord tijdens een godsdienstoefening. Daarnaast verricht hij pastoraal werk: gemeenteleden bijstaan in hun geloof. Ook zegent hij het huwelijk in en verzorgt geloofsonderricht (catechisatie). Ook wel: predikant. dl.1, p.107
|
| Dood en zingeving |
de betekenis van de dood voor de mens, d. 3, Havo/Vwo, p. 11-13.
|
| Doop |
christelijk sacrament bij de geboorte. Je wordt door de doop opgenomen in de kerkgemeenschap. dl.1, p.104,119
|
| Doping |
niet-natuurlijke, kunstmatige middelen met als doel om beter te presteren. d. 3, Havo/Vwo, p. 97.
|
| Dopinglijst |
een lijst van verboden middelen. d. 3, Havo/Vwo, p. 97.
|
| Dualisme |
De scheiding tussen geest en lichaam, die eeuwenlang de christelijke opvatting over seksualiteit gedomineerd heeft. Het geestelijke aspect van de mens werd hoger gewaardeerd dan het lichamelijke (waaronder de seksualiteit). d.2 Havo/Vwo, p. 146
|
| Dubbele moraal |
Vrouwen mogen sommige dingen niet, terwijl het mannen niet wordt aangerekend. Bijvoorbeeld: voor vrouwen was ‘vreemd gaan’ verboden in de oude Griekse samenleving, maar mannen werd het minder aangerekend. d.2 Havo/Vwo, p. 105
|
| Duurzaamheid |
Een levensstijl en een maatschappelijke ontwikkeling waarbij rekening wordt gehouden met de behoeften van huidige generaties, terwijl ook de behoeften van de toekomstige generaties worden gewaarborgd. d.2 Havo/Vwo, p. 10
|
| Ecologische voetafdruk |
Een getal dat de hoeveelheid biologisch productieve grond- en wateroppervlakte weergeeft die een bepaalde bevolkingsgroep in een bepaald jaar gebruikt om haar consumptie te realiseren en haar afval te verwerken. d.2 Havo/Vwo, p. 11
|
| Edele Achtvoudige Pad |
de weg naar opheffing van het lijden (boeddhisme). Dit omvat: juist inzicht, juiste bedoeling, juist spreken, juist handelen, juist leven, juist streven, juist bewustzijn en juiste concentratie. d. 3, Havo/Vwo, p. 128.
|
| Eerlijke aarde-aandeel |
Als alle beschikbare ruimte op aarde eerlijk verdeeld zou zijn, zou iedere burger op aarde recht hebben op bijna twee hectare. d.2 Havo/Vwo, p. 22
|
| EO |
Evangelische Omroep. dl.1, p.107
|
| Erfzonde |
De duivel (de slang in het verhaal) wist Adam en Eva te verleiden te eten van de boom van Goed en Kwaad, terwijl God dat verboden had.
Dat was de eerste zonde van de mens: de erfzonde. Zo kwam het kwaad in de wereld. De mens zou dit kwaad altijd met zich meedragen en zo kreeg de mens een zondige natuur. dl.1, p.109
|
| Erogene zones |
Lichaamsdelen die seksuele lust kunnen opwekken (denk bijvoorbeeld aan de geslachtsdelen, plekken in de hals en oorlelletjes). d.2 Havo/Vwo, p. 139
|
| Erotiek |
Gevoelens die samenhangen met gedachten, handelingen en objecten die een rol spelen bij geslachtsgemeenschap en het opbouwen van een sterk verlangen hiernaar. d.2 Havo/Vwo, p. 137
|
| Esthetica |
Leer van de zintuiglijke waarneming. d.2 Havo/Vwo, p. 64
|
| Esthetisch wezen |
Ieder mens heeft een gevoel voor wat mooi en lelijk is. d.2 Havo/Vwo, p. 125
|
| Esthetische chirurgie |
Een vorm van medisch ingrijpen die gericht is op verfraaiing van een gezond lichaam. d.2 Havo/Vwo, p. 71
|
| Etiquette |
beleefdheidsregels, omgangsvormen en wellevendheid, d. 3, Havo/Vwo, p. 47
|
| Etnocentrisme |
men beoordeelt de leden van de minderheidscultuur aan de hand van de waarden en normen van de eigen groep, d. 3, Havo/Vwo, p. 56.
|
| Eucharistie |
christelijk sacrament: een katholieke gebedsdienst. Protestanten spreken van het ‘Heilig Avondmaal’. dl.1, p.104
|
| Euthanasie |
een opzettelijk levensverkortend handelen door een ander dan de betrokkene op diens verzoek, in een situatie waarbij er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden, d. 3, Havo/Vwo, p. 22.
|
| Evangelie |
Verhaal over het leven van Jezus (zijn ideeën, zijn manier van omgaan met mensen en met God). Er zijn vier evangeliën: van Mattheüs, Marcus, Lukas en Johannes. dl.1, p.103
|
| Evolutieleer |
natuurwetenschappelijke verklaring voor het ontstaan en de ontwikkeling van het leven op aarde. dl.1, p.126
|
| Existentialisme |
stroming in de filosofie di er van uit gaat dat de mens eerst bestaat (existeert) en pas in dat bestaan zijn wezen ontwikkelt. Het wezen van de mens ligt dus niet vooraf vast. Sartre is de grondlegger van het existentialisme, d. 3, Havo/Vwo, p. 74, 157.
|
| Fair play |
eerlijk spel. In de sport gaat fair play om het respecteren van bepaalde waarden en normen voor, tijdens en na de wedstrijd. Er zijn twee waarden die de kern vormen van fair play: sportiviteit en respect. d. 3, Havo/Vwo, p. 99.
|
| Feest |
Een samenkomst van een aantal personen ter gelegenheid van een positieve gebeurtenis of een gedenkdag.
Blijdschap en dankbaarheid spelen een belangrijke rol bij een feest. dl.1, p.52
|
| Feminisme |
de levensbeschouwing die ervan uitgaat dat mannen en vrouwen gelijkwaardig aan elkaar zijn. Vanuit deze principiële gelijkwaardigheid dient de samenleving zo ingericht te zijn dat mannen en vrouwen evenveel kansen en rechten hebben om zich te ontplooien. d. 3, Havo/Vwo, p. 154.
|
| Fictie |
Een gedachtegang die zich afspeelt in de fantasie van een verteller en niet is gebaseerd op de feitelijke werkelijkheid. d.2 Havo/Vwo, p. 116
|
| Flirten |
communicatie waarbij iemand op een spelende manier laat zien dat hij (of zij) liefdesinteresse heeft voor een ander. d. 3, Havo/Vwo, p. 141.
|
| Franciscus van Assis |
Katholieke heilige in de middeleeuwen (1182-1226). Hij leefde eenvoudig, wilde Christus dienen en navolgen. Hij streefde vrede na en kwam op voor de armen. Hij was ook een groot dierenvriend en stond aan de basis van de Orde der Minderbroeders. dl.1, p.102
|
| Functionele relaties |
relaties die voortkomen uit taken en verantwoordelijkheden die je hebt in de samenleving. d. 3, Havo/Vwo, p. 136.
|
| Galileï Galileo |
(1564-1642) leverde wetenschappelijke bewijs voor de opvatting dat de aarde om de zon draaide. dl.1, p.129
|
| Gandhi, Mahatma |
Inspirerende persoon (hindoeïsme). Hij leidde de vreedzame beweging voor zelfbestuur van India in de eerste helft van de 20-ste eeuw. dl.1, p.36
|
| Gebed |
een gelovige of een groep gelovigen zoekt bewust contact met God of een spirituele werkelijkheid. Het is een manier om de eigen religieuze gedachten en gevoelens te uiten. d. 3, Havo/Vwo, p. 112.
|
| Gebed om vergeving |
een gelovige geeft in een gebed aan welke dingen hij fout heeft gedaan (schuldbelijdenis bij katholicisme). Ook vraagt hij om vergeving (kyrië bij katholicisme). d. 3, Havo/Vwo, p. 112.
|
| Geboorterituelen |
vaste gebruiken bij de geboorte van een kind. dl.1, p.118
|
| Gedrag (menselijk) |
handelingen or reacties van een persoon op zijn omgeving. dl.1, p.140,146
|
| Gelijkheid |
het woord gelijkheid wordt soms als feit gebruikt en soms als (morele) norm. Mensen zijn in sommige aspecten gelijk zoals het feit dat ze lichamelijke en geslachtelijke wezens zijn. Er zijn ook aspecten aan te wijzen waarin mensen ongelijk zijn: in geslacht, karakter, huidskleur, lichaamsbouw, politieke overtuiging, etc. Gelijkheid kan ook een norm zijn: een principe dat ons voorhoudt ieder mens gelijk te behandelen, d. 3, Havo/Vwo, p. 42.
|
| Geluk |
jezelf in harmonie (in evenwicht) weten met jezelf en met je omgeving, over een langere periode. dl.1, p.108
|
| Geluk |
een gevoel van welbehagen als gevolg van dat je in harmonie leeft met jezelf en je omgeving. d. 3, Havo/Vwo, p. 95.
|
| Gemeenschappelijke levensbeschouwing |
levensbeschouwing van een groep mensen. dl.1, p.28
|
| Gendoping |
ingrijpen in de erfelijke eigenschappen om de sportieve prestatie te verbeteren. d. 3, Havo/Vwo, p. 97.
|
| Genegenheid |
ingrijpen in de erfelijke eigenschappen om de sportieve prestatie te verbeteren. d. 3, Havo/Vwo, p. 97.
|
| Geslachtelijk wezen |
De mens is van het mannelijke of het vrouwelijke geslacht. d.2 Havo/Vwo, p. 34
|
| Geslachtsidentiteitsstoornis |
een persoon beschouwt zichzelf als van een andere sekse. dl.1, p.149
|
| Ghusl |
Grote wassing waardoor de rituele reinheid weer hersteld kan worden (islam). d.2 Havo/Vwo, p. 101
|
| God |
iets of iemand dat de mens overstijgt, eventueel alles geschapen heeft of alles bestuurt. dl.1, p.28,64,89,94,101,120
|
| Godsdienstige levensbeschouwing |
levensbeschouwing waarbij mensen in een God geloven levensbeschouwing. dl.1, p.28
|
| Gospel |
Muziek met een christelijke kijk op het leven. Het Engelse woord ‘gospel’ betekent in het Nederlands: ‘evangelie’. d.2 Havo/Vwo, p.128
|
| Gymnasium |
schooltype met vooral menswetenschappen op het rooster. Het gymnasium zou een bijdrage leveren aan een brede ontwikkeling van jonge mensen, d. 3, Havo/Vwo, p. 66.
|
| Hadieth |
Islamitische regels over voedsel en ritueel slachten. d.2 Havo/Vwo, p. 14
|
| Hadj |
Bedevaart van moslims. Elke moslim moet ééns in zijn leven - als het kan - naar Mekka gaan: op bedevaart. De hadj is één van de vijf zuilen van de islam. Zie ook: Vijf zuilen. d.2 Havo/Vwo, p. 95
|
| Halacha |
Joodse regels over voedsel en ritueel slachten. d.2 Havo/Vwo, p. 13
|
| Halal |
Letterlijk: ‘rein’ of ‘toegestaan’. Moslims mogen alleen vlees eten dat halal is. Dat is vlees dat volgens islamitische voorschriften geslacht is. Volgens de Koran mogen moslims geen varkensvlees eten. d.2 Havo/Vwo, p.75
|
| Hedonisme |
Levensbeschouwing en ethische stroming die benadrukt dat het belangrijk is om te genieten in het leven. Mensbeeld: de mens is een genotswezen. d.2 Havo/Vwo, p. 33, 109, 110
|
| Heil |
onbegrensd geluk. dl.1, p.39,108,109
|
| Heil |
onbegrensd geluk. Het is volmaakt geluk waaraan nooit een einde komt: het is eeuwig. d. 3, Havo/Vwo, p. 95.
|
| Heilige |
goed en rechtvaardig persoon die zijn hele leven aan God en aan de naaste heeft gewijd. dl.1, p.117
|
| Heilige boeken |
Belangrijke boeken voor religieuze levensbeschouwingen. In deze boeken speelt ‘het hogere’ (God) vaak een grote rol. dl.1, p.39
|
| Heliocentrisme |
opvatting dat de aarde - evenals andere planeten - om de zon draait. dl.1, p.129
|
| Hemelvaart |
tijdens Hemelvaart herdenken christenen dat Jezus veertig dagen na Pasen terugkeerde naar God de Vader. dl.1, p.91,105
|
| Heroën |
gewone stervelingen die een goddelijk karakter toebedeeld hebben gekregen vanwege hun bijzondere, vooral dappere daden. d. 3, Havo/Vwo, p. 101.
|
| Hervorming |
Beweging o.l.v. Luther en Calvijn in de rooms-katholieke kerk die uitloopt op een afscheiding van ‘protestantse kerken’ (16e eeuw). Ook wel genoemd: de Reformatie. dl.1, p.92
|
| Heteroseksualiteit |
Het zich seksueel aangetrokken voelen tot een persoon van het andere geslacht. d.2 Havo/Vwo, p. 138
|
| Hidjra |
Dit staat in de islam voor een beslissende wending in het leven: de definitieve keuze voor de boodschap van Mohammed. In 622 wijkt Mohammed met zijn volgelingen uit naar Medina. Dit wordt de Hidjra genoemd en dit jaar is tevens het begin van de islamitische jaartelling. d.2 Havo/Vwo, p. 99
|
| Hindoeïsme |
Oosterse godsdienst dat India als haar ‘thuis’ heeft. Wereldwijd leven er ongeveer 700 miljoen hindoes, d. 3, Havo/Vwo, p. 24.
|
| Homoseksualiteit |
Het zich seksueel aangetrokken voelen tot iemand van hetzelfde geslacht. Een man wordt 'homo(seksueel)' genoemd; een vrouw 'lesbienne'. d.2 Havo/Vwo, p. 99, 138
|
| Huisdieren |
Dieren die leven in of om een huis. Ze worden meestal gevoed en verzorgd door de mens. Soms wordt een huisdier ook wel een gedomesticeerd dier genoemd. d. 2 Havo/VWO, p. 6
|
| Humanisme |
een levensbeschouwing die veel waarde hecht aan de mens. Een humanist gelooft dat de mens zélf vorm en zin moet geven aan zijn leven, d. 3, Havo/Vwo, p. 21, 61.
|
| Humanistisch atheïsme |
God bestaat niet als een zelfstandige werkelijkheid. De mens moet zelf zin geven aan zijn bestaan, d. 3, Havo/Vwo, p. 124, 125.
|
| Ibrahim |
profeet in de Koran. Hij is bereid zijn zoon (Isma’íel) te offeren. Koran 37, 97-111. (vgl. Abraham in de Bijbel). dl.1, p.44
|
| Identiteit |
Het antwoord op de vraag: wie ben je en wie zou je willen zijn? d.2 Havo/Vwo, p. 59, 145
|
| Idolatrie |
afgodendienst: godsdienstige verering van een stoffelijk voorwerp of van een niet-religieuze persoon of praktijk. d. 3, Havo/Vwo, p. 91.
|
| Ietsisme |
gelooft dat er iets is tussen hemel en aarde. Dat ‘iets’ kán een god zijn, maar dat hoeft niet. d. 3, Havo/Vwo, p. 117.
|
| Imago |
Het beeld dat anderen van jou hebben. d.2 Havo/Vwo, p. 60
|
| Imam |
Een imam heeft een belangrijke functie in de moskee. Hij gaat voor in het gebed en hij zorgt ervoor dat alles goed verloopt in de moskee. De imam heeft ook een sociale (en soms politieke) functie in de geloofsgemeenschap (de Umma). d.2 Havo/Vwo, p. 102
|
| Immanent |
God behoort (ook) tot deze wereld behoort. God is op enigerlei wijze ook aanwezig in déze wereld. d. 3, Havo/Vwo, p. 117.
|
| Informele machtsuitoefening |
De schoonheidsindustrie, reclamewereld en de media oefenen invloed uit op consumenten om te voldoen aan bepaalde schoonheidsidealen. d.2 Havo/Vwo, p. 68
|
| Inquisitie |
de rechtbank van de katholieke kerk. dl.1, p.129
|
| Inspirerende persoon |
persoon die een voorbeeld is voor anderen. dl.1, p.35-37
|
| Instrumentele waarde |
Dieren en planten hebben een gebruikswaarde voor mensen. Zie ook intrinsieke waarde. d.2 Havo/Vwo, p. 22
|
| Integratie |
het proces waarbij een culturele minderheidsgroep zich aanpast aan de culturele meerderheid, maar daarbij wel eigen waarden, normen, manieren, rituelen, symbolen, kleding en instituties behoudt, d. 3, Havo/Vwo, p. 55.
|
| Interseksualiteit |
een lichaam met zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken. dl.1, p.149
|
| Intrinsieke waarde |
Dieren en planten hebben een eigenwaarde, onafhankelijk van de gebruikswaarde voor de mens. Zie ook instrumentele waarde. d.2 Havo/Vwo, p. 24
|
| Islam en seksualiteit |
Volgens de islam maakt seksueel genot het leven prettiger. Elke moslim - man of vrouw - heeft recht op bevrediging van de seksuele behoeften. Seks mag alleen met iemand van het andere geslacht, waarbij een huwelijk een eerste voorwaarde is. Seksualiteit wordt binnen de islam niet alleen gezien als een mogelijkheid voor genot maar ook als een gevaar. Seksuele verlangens moeten daarom in goede banen worden geleid. d.2 Havo/Vwo, p. 153
|
| Islamfundamentalisme |
Een richting binnen de islam die sterk hecht aan een letterlijke naleving van datgene wat in de Koran staat en wat de eeuwenoude islamitische traditie heeft voortgebracht. d.2 Havo/Vwo, p. 86
|
| Islamitisch mensbeeld |
De mens heeft een lichaam, een geest (nafs) en een ziel (roeh). De ziel is van Allah afkomstig. In de schepping neemt de mens een heel bijzondere positie in. Van alle levende wezens is de mens het belangrijkste. d.2 Havo/Vwo, p. 96
|
| Jaloezie |
(afgunst). Je gunt een ander iets niet. d. 3, Havo/Vwo, p. 146.
|
| Jeugdcultuur |
het geheel van waarden, normen, overtuigingen en gedrag van een bepaalde jongerengroep, d. 3, Havo/Vwo, p. 53.
|
| Jezus van Nazareth |
Inspirerend persoon die leefde van 0 tot 30 jaar na Christus. Hij was een jood die door zijn leerlingen en door de eerste christenen werd gezien als een Messias: een bevrijder. Hij kwam op voor de armen en verkondigde het ‘Rijk van God’. Later werd Jezus als de stichter van het christendom gezien. dl.1, p.100-102
|
| Jihad |
Strijd voor het geloof. d.2 Havo/Vwo, p. 87
|
| Joods huwelijk |
Dat vindt in de synagoge plaats, onder de choepa, een soort baldakijn.
Man en vrouw beloven elkaar trouw tot in de dood. Ze beloven God elkaar te steunen. Ook schuiven ze elkaar een ring om de vinger. De man trapt een glaasje stuk dat eerst in een doek was gewikkeld. dl.1, p.80
|
| Joods mensbeeld |
De mens is een beeld van God. Ieder mens heeft een vrije wil. De mens is een beperkt wezen. dl.1, p.72-73
|
| Judged sports |
sporten waarbij een jury de prestaties beoordeelt. d. 3, Havo/Vwo, p. 89.
|
| Kalief |
Het Arabische woord voor opvolger (of plaatsvervanger) van Mohammed. Mohammed had geen opvolger aangewezen. d.2 Havo/Vwo, p. 90
|
| Karakter |
De combinatie van (vaste) innerlijke eigenschappen van een persoon. dl.1, p.140-142
|
| Karma |
handeling of daad. Bij Karma gaat het niet alleen om de handeling zelf maar ook over de gevolgen van de handeling. (hindoeïsme), d. 3, Havo/Vwo, p. 26, 128.
|
| Kastenstelsel |
de samenleving is opgebouwd uit een aantal kasten: erfelijk afgesloten sociale groeperingen, d. 3, Havo/Vwo, p. 26.
|
| Kemalisme |
Seculiere staatsopvatting met een scheiding van kerk en godsdienst zoals dat vorm heeft gekregen in het moderne Turkije vanaf 1917. Het woord ‘kemalisme’ is afgeleid van de tweede voornaam van de grondlegger van het moderne Turkije: Mustafa Kemal Atatürk. d.2 Havo/Vwo, p. 103, 104
|
| Kennis |
je komt iemand op bepaalde momenten tegen zonder dat je bevriend bent. d. 3, Havo/Vwo, p. 139.
|
| Kepler, Johannes |
(1571-1630) hij leverde wetenschappelijke bewijs voor de opvatting dat de aarde om de zon draait. dl.1, p.129
|
| Keppeltje |
Joods symbool. Staat voor de onmetelijke kleinheid van de mens ten opzichte van God. Het keppeltje herinnert een jood eraan dat God boven iedereen staat. dl.1, p.80
|
| Kerstmis |
christelijk feest in verband met de geboorte van Jezus van Nazareth. dl.1, p.105
|
| Koosjer |
Letterlijk: rein. Omdat joden bloed zien als een symbool van het leven, zit in het voedsel geen bloed. Verder eten joden geen varkensvlees.
Voor orthodoxe joden is het ook verboden vlees met melkproducten te vermengen. Ook dat gebeurt uit respect voor het leven. dl.1, p.79
|
| Koran |
Belangrijk islamitisch geschrift. De Koran is een heilig boek voor moslims: het is het woord van Allah. d.2 Havo/Vwo, p. 99
|
| Koran |
Belangrijk geschrift voor de islam. Heilige boek voor moslims. dl.1, p.38
|
| KRO |
Katholieke Radio Omroep. dl.1, p.107
|
| Kruisje |
symbool van een christen: verwijst naar het christen-zijn. dl.1, p.106
|
| Leerlingen |
zo worden in de Bijbel de volgelingen van Jezus van Nazareth genoemd. dl.1, p.100,101
|
| Levensbeschouwelijk feest |
een feest waarbij extra aandacht wordt gegeven aan een belangrijk feest onderdeel van een levensbeschouwing. dl.1, p.53
|
| Levensbeschouwelijk ritueel |
een ritueel met een vast patroon, met woorden, daden en symbolen. Het gemeenschapsgevoel wordt versterkt. Rituelen spelen een rol bij bestaanservaringen, verwijzen naar iets hogers en geven mensen (weer) kracht. dl.1, p.49-51
|
| Levensbeschouwing |
een kijk op het leven, waarin voorlopige antwoorden worden gegeven op levensvragen. dl.1, p.27,28,157
|
| Levensfilosofie |
(levensbeschouwing) een kijk op het leven, waarin voorlopige antwoorden worden gegeven op levensvragen. dl.1, p.27
|
| Levensovertuiging |
(levensbeschouwing) een kijk op het leven, waarin voorlopige antwoorden worden gegeven op levensvragen. dl.1, p.27
|
| Levensvisie |
(levensbeschouwing) een kijk op het leven, waarin voorlopige antwoorden worden gegeven op levensvragen. dl.1, p.27
|
| Levensvraag |
vraag over het grote geheel, over écht belangrijke dingen, zonder een vast antwoord. dl.1, p.8-10
|
| LHBT’s |
Afkorting van lesbische vrouwen, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders. d.2 Havo/Vwo, p. 138
|
| Liberale joden |
Joden die bepaalde waarden uit de Thora heel belangrijk vinden. Denk aan de liefde tot God, naastenliefde en rechtvaardigheid. dl.1, p.65
|
| Liefde |
Een gevoel van genegenheid voor iemand maar ook een verstandelijke keuze: je kiest bewust voor iemand. Je houdt rekening met die ander en probeert hem of haar gelukkig te maken. d.2 Havo/Vwo, p. 141, 146
|
| Liefdesrelatie |
een bewust gekozen relatie tussen twee mensen die gebaseerd is op wederzijdse liefde. d. 3, Havo/Vwo, p. 143.
|
| Lifestyle |
Leefstijl van mensen. Daarbij gaat het om uiterlijke verzorging , presentatie, vrijetijdsbestedingen, culturele uitingen, etc. d.2 Havo/Vwo, p. 78
|
| Lijden |
Negatieve gevoelens die mensen hebben naar aanleiding van bepaalde ervaringen. Gevoelens als onvrede, pijn, onmacht, teleurstelling. dl.1, p.19, 110
|
| Logisch atheïsme |
wijst het spreken over God af omdat het zinloos is. Het bestaan van God is niet te bewijzen. d. 3, Havo/Vwo, p. 123.
|
| Lust |
Het verlangen naar en genieten van seks. d.2 Havo/Vwo, p. 146
|
| Luther |
belangrijke leider tijdens de reformatie. dl.1, p.93
|
| Magie |
Met behulp van speciale objecten, rituelen en het herhaald uitspreken van bepaalde spreuken (taal) de goden gunstig proberen te stemmen. d.2, Havo/Vwo, p. 113
|
| Maimonides |
beroemde rabbijn (1135-1204) die de Thora probeerde uit te leggen. dl.1, p.76
|
| Mandela, Nelson |
Inspirerend persoon voor velen. Hij streed voor gelijke rechten van blank en zwart. Mandela zat bijna dertig jaar in de gevangenis. dl.1, p.36
|
| Mediteren |
een vorm van concentratie waardoor je lichaam en geest tot rust komen. De aandacht wordt niet meer afgeleid door zaken van buitenaf. d. 3, Havo/Vwo, p. 112.
|
| Menorah |
Zevenarmige kandelaar. Belangrijk joods symbool. dl.1, p.80
|
| Mens als geslachtelijk wezen |
De mens is van het mannelijk of vrouwelijk geslacht. Mensen hebben mannelijke of vrouwelijke lichamelijke kenmerken. dl.1, p.149
|
| Mens als levensbeschouwelijk wezen |
ieder mens heeft een kijk op het leven. dl.1, p.151
|
| Mens als lichamelijk wezen |
Een mens wordt geboren en gaat dood. Ieder mens heeft een lichaam. Het is een vast punt in zijn bestaan. dl.1, p.148
|
| Mens als sociaal wezen |
De mens heeft andere mensen nodig om zelf mens te worden. De mens wezen is ook betrokken op andere mensen. dl.1, p.152
|
| Mens als zelfbewust wezen |
de mens heeft verstand, waardoor hij over zichzelf en zijn omgeving wezen kan nadenken. dl.1, p.150-151
|
| Messias |
Joden geloven in de komst van een verlosser (een ‘Messias’) die het Rijk van God zal brengen. Volgens het christendom was Jezus de Messias. dl.1, p.64,89,91,100,101
|
| Milieu |
Alles wat tot jouw omgeving behoort. Dat kan iets zijn dat de mens aantreft, zoals een oerwoud, maar ook iets dat de mens zélf heeft gemaakt. d.2 Havo/Vwo, p. 8, 9
|
| Mode |
Een wijdverbreide, tijdelijke smaak en/of voorkeur op een bepaald maatschappelijk of cultureel gebied. d.2, Havo/Vwo, p. 76
|
| Moestafa Kemal Atatürk |
Grondlegger van het moderne Turkije in 1917. d.2, Havo/Vwo, p. 65, 69
|
| Mohammed |
Mohammed leefde van 570 tot 632. Hij staat aan het begin van de islam. Mohammed bracht Allah’s boodschap onder de mensen. Daarom is hij de profeet en het grote voorbeeld voor moslims. d.2 Havo/Vwo, p. 90, 98
|
| Monogamie |
Je hebt een relatie met één partner. d.2, Havo/Vwo, p. 139
|
| Monotheïsme |
Een godsdienst waarbij één god wordt erkend (mono = één, theos = god). Joden, christenen en moslims geloven in één god. dl.1, p.64,89
|
| Monotheïsme |
er is slechts één God. d. 3, Havo/Vwo, p. 117.
|
| Monotheïstische godsdienst |
Een godsdienst die er van uit gaat dat er één God is. d.2, Havo/Vwo, p. 85
|
| Montesquieu |
(1689-1755). Grondlegger van het de Trias Politica: in een staat dienen de drie machten onafhankelijk van elkaar te zijn. Het gaat om de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. Deze machten dienen gescheiden van elkaar te functioneren, zodat machtsmisbruik voorkomen kan worden en de macht niet bij een persoon of groep ligt. d.2 Havo/Vwo, p. 105
|
| Moorse beschaving |
Vanaf de achtste tot de zeventiende eeuw beheerst de islam belangrijke delen van het Iberisch Schiereiland. Daar ontwikkelt zich - mede onder invloed van christendom en jodendom - een economisch en cultureel sterke cultuur. Denk ook aan 'al Andalus´. d.2 Havo/Vwo, p. 90
|
| Moraal |
het geheel van waarden en normen, d. 3, Havo/Vwo, p. 38.
|
| Moriscos |
De val van Granada in 1492 wordt wel gezien is het einde van de islamitische periode op het Iberisch Schiereiland. De achterblijvende moslims werden gedwongen te kiezen tussen vertrek of gedwongen bekering. Velen kiezen voor bekering (en laten zich dopen) maar blijven in het geheim moslim. Deze mensen worden Moriscos genoemd (crypto-moslims). Ze worden als een gevaar voor de staat gezien en tussen 1609 en 1614 gedwongen het schiereiland te verlaten. d.2 Havo/Vwo
|
| Moskee |
Het gebedshuis en de ontmoetingsplek van moslims. Kinderen leren er ook over de Koran en krijgen godsdienstonderwijs van de imam. d.2 Havo/Vwo, p. 92
|
| Mozes |
Inspirerend persoon voor het Jodendom. Hij leidde de uittocht uit de slavernij in Egypte. Bovendien gaf God de Tien Geboden aan Mozes. dl.1, p.64,67
|
| Multiculturalisme |
Multiculturalisme verschillende culturen in een gemeenschap (bv. een land) bestaan en functioneren op gelijke voet naast elkaar. Daarbij wordt iedere burger geacht zich te houden aan de wetten zoals die door de overheid van een land zijn vastgesteld, d. 3, Havo/Vwo, p. 55.
|
| Mundam |
Ritueel van het kaalscheren. Hindoes sluiten zo de periode van de geboorte af en het kind start een nieuw leven. Daarna begint een groot feest. dl.1, p.119
|
| Muziek |
Muziek maakt gebruik maakt van klanken: talige en niet-talige klanken. Ze wordt bewust voortgebracht door de menselijke stem en/of door een muziekinstrument. Muziek verwijst naar zichzelf. d.2 Havo/Vwo, p. 127
|
| Muziekstijl |
In muziek heb je verschillende stijlen. Elke stijl heeft eigen kenmerken (instrumentaal of met zang, songteksten) maar ook eigen gedrag. In elke muziekstijl komt levensbeschouwing voor. d.2 Havo/Vwo
|
| Mythe |
Vertelling met een fundamentele waarheid over oorsprong, doel en zin van het menselijk bestaan. Het geeft antwoorden op belangrijke levensvragen. dl.1, p.40, 41,121
|
| Naastenliefde |
liefde voor je medemens, wie het ook is. dl.1, p.70, 95
|
| Naastenliefde |
de liefde voor de medemens. De kern van naastenliefde is oog hebben voor je medemens en voor zijn of haar welzijn, en daar naar handelen, d. 3, Havo/Vwo, p. 44.
|
| Nationaliteit |
de vraag tot welke staat iemand behoort. dl.1, p.155
|
| Nature-standpunt |
de opvatting dat mannen en vrouwen een verschillende natuur hebben en dat dat ook tot uitdrukking komt in hun gedrag. Het sekserolgedrag heeft dus een biologische basis, d. 3, Havo/Vwo, p. 150.
|
| Natuur |
Datgene wat de mens aantreft, datgene wat door de mens níet gemaakt of gewijzigd is. Bij dit laatste bedoelen we dat het niet door jezelf, je medemens of je voorouders gemaakt of veranderd is. In de moderne natuuropvatting wordt deze definitie verbreed naar: natuur is de oorspronkelijke natuur én alle natuurlijke omgeving die het gevolg is van menselijk handelen. d. 2 Havo/Vwo, p. 6
|
| Natuurlijke dood |
dood waar de mens geen of beperkt invloed op kan uitoefenen, d. 3, Havo/Vwo, p. 8.
|
| Nebiim |
profeten (deel van de TeNaCH). dl.1, p.77
|
| Niet-godsdienstige levensbeschouwing |
levensbeschouwing waarbij mensen niet in God geloven. dl.1, p.28
|
| Niet-natuurlijke dood |
|
| Niet-natuurlijke dood |
door de invloed van de mens zélf of door de invloed van de omgeving, d. 3, Havo/Vwo, p. 8.
|
| Niet-religieuze joden |
mensen die wel tot de joodse bevolkingsgroep behoren, maar niets (meer) met hun geloof doen. dl.1, p.65
|
| Nieuwe Testament (NT) |
Boeken van de volgelingen van Jezus over hun geloof in God. Vormt samen met het Oude Testament de (christelijke) Bijbel. Geschreven tussen 50 en 110 na Chr. dl.1, p.103
|
| Nimfen |
halfgoden die in de natuur leven en vaak verbonden zijn met een bepaald plek of een plantensoort. d. 3, Havo/Vwo, p. 101.
|
| Nirvana |
een tijdloze, spanningsloze, vreedzame toestand waarbij passies, begeerten en driften zijn uitgedoofd. De mens is volkomen tot rust gekomen door onthechting. d. 3, Havo/Vwo, p. 118.
|
| Non-physical games |
Spelvormen zonder beweging, maar wel met competitie, regels, institutionalisering, etc. d. 3, Havo/Vwo, p. 88
|
| Non-verbale communicatie |
Uitwisseling van informatie zonder gebruik te maken van taal. d.2 Havo/Vwo, p. 35
|
| Norm |
een bepaalde verwachting over het gedrag van mensen. Normen worden vaak schriftelijk vastgelegd in de vorm van gedragsregels. Normen hangen samen met de waarden die aangehangen worden. d. 3, Havo/Vwo, p. 36.
|
| Normen |
Opvattingen over wat wel en niet hoort. d.2 Havo/Vwo, p. 142
|
| Normen ontlenen aan feiten |
Uit feiten afleiden hoe iets hoort te zijn. Feiten zijn op zich zelf niet zonder meer goed. De juistheid van bepaalde normen zal inhoudelijk aangetoond moeten worden. Bovendien: ieder mens heeft een eigen verantwoordelijkheid. d.2 Havo/Vwo, p.53
|
| Nurture-opvatting |
het sekserolgedrag wordt aangeleerd in de opvoeding. Typisch jongens- en meisjesgedrag is het resultaat van een aantal leerprocessen. d. 3, Havo/Vwo, p. 150.
|
| Offerfeest |
Een heel belangrijk feest voor moslims. Moslims gaan ’s morgens naar de moskee om te bidden. Daarna wordt er een schaap geslacht op een speciale manier. Door het offerfeest laten moslims zien dat ze nog steeds hun leven in dienst stellen van Allah. d.2 Havo/Vwo, p. 102
|
| Offerfeest |
Islamitisch feest waarbij moslims terugdenken aan het verhaal van Ibrahim en Ismael. dl.1, p.44
|
| Ongegronde generaliseringen |
Generaliseren (veralgemeniseren) betekent: uit afzonderlijke gevallen tot een algemene stelling komen. Ongegronde generaliseringen is veralgemeniseren op basis van slechts een paar gegevens - of uit gegevens die helemaal niet ter zake doen. d.2 Havo/Vwo, p. 53
|
| Ontkerkelijking |
minder mensen zijn lid zijn van of betrokken bij de kerk. dl.1, p.93
|
| Ontzuiling |
vanaf 1960 laten steeds meer maatschappelijke organisaties de band met geloof en kerk los. dl.1, p.93
|
| Openbaring |
Het geloof dat Jezus na zijn dood is verrezen en zich gevoegd heeft bij God de Vader in de hemel. dl.1, p.89
|
| Organisme |
het menselijk lichaam is een samenhangend, levend geheel. dl.1, p.148
|
| Orthodox |
Zuiver in de leer. Vasthouden aan de overgeleverde voorschriften (van de kerk). Bijvoorbeeld Grieks-orthodox, Russisch-orthodox en Syrisch-orthodox. dl.1, p.92
|
| Orthodoxe joden |
Joden die zich strikt aan alle regels houden die in de Thora staan. dl.1, p.65
|
| Ottomaanse Rijk |
Groot islamitisch rijk in de periode tussen 1300 en begin twintigste eeuw, met het huidige Turkije als centrum. d.2 Havo/Vwo, p. 90
|
| Oude Testament (OT) |
Voor christenen samen met het Nieuwe Testament de Bijbel. Het OT omvat drie groepen boeken: Tora, Profeten en Historische Boeken. dl.1, p.103
|
| Pali Canon |
belangrijk geschrift voor boeddhisme. dl.1, p.38
|
| Pandit |
priester bij hindoeïsme. dl.1, p.117
|
| Pantheïsme |
alles is God. Het pantheïsme wijst de scheiding tussen een goddelijke en een natuurlijke wereld van de hand. d. 3, Havo/Vwo, p. 117.
|
| Paralympische Spelen (Paralympics) |
Olympische Spelen voor mensen met een lichamelijke handicap, visuele beperking en/of hersenverlamming. d. 3, Havo/Vwo, p. 102.
|
| Pasen |
Bij dit feest staat de opstanding van Jezus centraal. Drie dagen nadat Jezus begraven was, liet God hem ‘opstaan’. Jezus ‘verrees’ uit de dood. In het verhaal van Jezus wordt duidelijk dat de dood overwonnen kan worden in een nieuw leven bij God, en dankzij God. dl.1, p.105
|
| Passieve aanhangers |
mensen die de standpunten delen van (levensbeschouwelijke) organisaties, maar die daar in hun gedrag weinig uiting aan geven. dl.1, p.57
|
| Pastoraal werker |
hij (of zij) werkt onder verantwoordelijkheid van de priester in de katholiek kerk en heeft minder bevoegdheden. dl.1, p.107
|
| Pederastie |
Typisch seksueel fenomeen in de Griekse oudheid: de erotische relatie tussen een (oudere) man en een jongeman die ‘voor de poort van de volwassenheid staat’ (een adolescent). d.2 Havo/Vwo, p. 105
|
| Peergroep |
Een groep leeftijdgenoten die elkaar kent en intensief contact met elkaar heeft. d.2 Havo/Vwo, p. 63
|
| Persoonlijke levensbeschouwing |
de levensbeschouwing van één persoon. dl.1, p.28
|
| Persoonlijke relaties |
relaties die voortkomen uit een persoonlijke band die je hebt met een ander mens. d. 3, Havo/Vwo, p. 136.
|
| Persoonsgebonden argumenten (Ad Hominem) |
‘Argument’ waarbij niet wordt ingegaan op de inhoud van een vraagstuk, maar wel op de persoon van de gesprekspartner. d.2 Havo/Vwo, p. 52
|
| Pesach |
Joodse paasfeest. Men denkt terug aan de uittocht uit Egypte en aan de bevrijding van het joodse volk van de slavernij. dl.1, p.53
|
| Physical activities |
allerlei lichamelijke activiteiten zonder dat er sprake is van een spelelement in de zin van competitie. d. 3, Havo/Vwo, p. 88.
|
| Physical games |
fysieke activiteiten en spelvormen met een wedstrijdkarakter. d. 3, Havo/Vwo, p. 88
|
| Pinksteren |
Een christelijk feest dat vijftig dagen na Pasen wordt gevierd. Tijdens het pinksterfeest vieren christenen de uitstorting van de Heilige Geest over de eerste geloofsgemeenschap te Jeruzalem. Daardoor krijgen christenen de kracht om goed te leven. dl.1, p.105
|
| PKN |
afkorting voor: Protestantse Kerk in Nederland. dl.1, p.107
|
| Platoonse liefde |
Twee mensen die een liefdesrelatie met elkaar hebben, maar afzien van een seksuele omgang. d.2 Havo/Vwo, p. 146
|
| Pogrom |
het aanvallen en vermoorden van joden in de middeleeuwen en ook daarna. dl.1, p.68
|
| Politiek |
gaat over wie het voor het zeggen heeft in een land en hoe de samenleving georganiseerd moet worden. dl.1, p.155
|
| Politieke islam |
Stroming die voorstander is van een staatsinrichting op basis van de islamitische geloofsovertuiging (bijvoorbeeld ook een islamitisch rechtsstelsel). d.2 Havo/Vwo, p. 87
|
| Polygamie |
Huwelijk met meerdere vrouwen. d.2 Havo/Vwo, p. 111
|
| Polytheïsme |
meerdere goden aanhangen, d. 3, Havo/Vwo, p. 114. 117.
|
| Popmuziek |
Pop is een afkorting van populair. Letterlijk betekent populair: volk (people). Popmuziek wordt door grote groepen mensen (het volk) mooi gevonden. d.2 Havo/Vwo, p. 128
|
| Positieve actie |
het maken van onderscheid met als doel het verkleinen van bestaande ongelijkheid, d. 3, Havo/Vwo, p. 43.
|
| Predikant |
(protestantse kerken) Dienaar van het woord tijdens een godsdienstoefening. Daarnaast doet hij pastoraal werk: gemeenteleden bijstaan in hun geloof. Ook zegent hij het huwelijk in en verzorgt geloofsonderricht (catechisatie). Ook wel: dominee. dl.1, p.107
|
| Priesterwijding |
sacrament (katholiek) voor degene die tot priester wordt gewijd. (plechtige handeling). dl.1, p.104
|
| Profeet |
Iemand die de boodschap van Allah onder de mensen bracht. d.2 Havo/Vwo, p. 85, 98
|
| Protestantse kerken |
tijdens de reformatie (16-de eeuw) splitsten een aantal groepen zich af van de Rooms-Katholieke Kerk. Ze richtten eigen kerken op. Ze wilden terug naar wat in hun ogen de basis van alles was: het woord van God, te vinden in de bijbel. dl.1, p.92,107
|
| Puberteit |
Levensperiode tussen kinderjaren en volwassenheid. In de puberteit wordt het mogelijk dat een jongere nageslacht voortbrengt. d.2 Havo/Vwo, p. 144
|
| Rabbi |
joodse leraar. dl.1, p.100
|
| Rabbijn |
joodse geestelijk leider en leermeester van de synagoge. dl.1, p.81
|
| Ramadan |
Vastenmaand van moslims. Ze eten en drinken dan niet van zonsopgang tot zonsondergang, behoudens uitzonderingen. De Ramadan is één van de vijf zuilen van de islam. Zie ook: Vijf zuilen. d. 2 Havo/Vwo, p. 93
|
| Ramadan |
Vastenmaand van moslims, omgeven met veel rituelen. De Ramadan wordt feestelijk afgesloten met het Suikerfeest (id-al-fitr). dl.1, p.49
|
| Reïncarnatie |
wedergeboorte, d. 3, Havo/Vwo, p. 27.
|
| Rechten van de Mens |
rechten van mensen vastgesteld in 1948 door de Verenigde Naties (burgerrechten, politieke rechten, economische, sociale en culturele rechten), d. 3, Havo/Vwo, p. 72.
|
| Rechten van het kind |
in 1998 hebben de Verenigde Naties het verdrag voor de Rechten van het kind gesloten. Deze rechten zijn van toepassing voor jongeren tot achttien jaar, dl. 3, Havo/Vwo, p. 73.
|
| Rechtsstaat |
Vijf belangrijke kenmerken van de rechtsstaat zijn:
a. Alle burgers zijn aan elkaar gelijk.
b. De burgers hebben politiek invloed.
c. Het optreden van de overheid moet áltijd gefundeerd zijn op de wet.
d. De scheiding van de staatsmachten.
e. Er zijn grondrechten.
d.2 Havo/Vwo, p. 104
|
| Rechtvaardigheid |
Je hoort je medemens recht te doen. Joods woord: Tsedaka. dl.1, p.70,98
|
| Refereed sports |
sporten waarbij de uitslag van de wedstrijd - en de naleving van de regels - wordt vastgesteld door een scheidsrechter. d. 3, Havo/Vwo, p. 89.
|
| Reformatie |
Hervormingsbeweging o.l.v. Luther en Calvijn in de rooms-katholieke kerk die uitloopt op een afscheiding van ‘protestantse kerken’ (16e eeuw). Ook wel genoemd: de Hervorming. Zie ook Luther. dl.1, p.92
|
| Relatie |
duurzame, blijvende omgang van twee mensen. d. 3, Havo/Vwo, p. 136.
|
| Renaissance |
aan het einde van de middeleeuwen is er een opleving van de denkbeelden uit de klassieke, oudheid, vooral in Italiaanse steden als Florence en Sienna. Men gaat de bronnen van de Griekse en Romeinse cultuur opnieuw bestuderen, d. 3, Havo/Vwo, p. 62, 65.
|
| Rentmeester |
In de Bijbel wordt de mens gezien als een soort rentmeester over de aarde. De natuur is niet door mensen zelf gemaakt. De natuur moet je zien als een geschenk van God. De mens mag genieten van dit geschenk en het gebruiken tot zijn eigen nut, maar hij moet er wel zorgvuldig mee omgaan. d.2 Havo/Vwo, p. 26, 27
|
| Respect |
Mensen in hun waarde laten en de ruimte geven om zichzelf te zijn. Respect betekent ook: accepteren dat mensen verschillend zijn. Respect betekent niet dat je het altijd eens bent met andere opvattingen en ook niet dat álle opvattingen respect verdienen. d.2 Havo/Vwo, p. 45
|
| Respect |
andere mensen in hun waarde laten en de ruimte geven om zichzelf te zijn. d. 3, Havo/Vwo, p. 99.
|
| Respect hebben |
ruimte geven aan je medemens en accepteren dat mensen verschillend zijn. dl.1, p.97, 158
|
| Resultaatgeoriënteerde sporten |
sporten waarbij een bepaald resultaat wordt nagestreefd, waarbij de manier waaróp er niet toe doet. d. 3, Havo/Vwo, p. 89.
|
| Rijk van God |
Geloof in een ideale samenleving en/of een hemel: een ideale toestand na dit leven. dl.1, p.64, 89,110
|
| Rites de passage |
rituelen bij belangrijke overgangsmomenten in het leven, bv. geboorte, dood (overgangsrituelen). dl.1, p.48
|
| Ritueel |
handeling die steeds terugkeert op een vast tijdstip of bij een bepaalde gelegenheid. dl.1, p.46,147
|
| Ritueel slachten |
Slachting zonder verdoving als onderdeel van een religieus voorschrift. d.2 Havo/Vwo, p.13
|
| Rolpatronen |
de heersende opvattingen in de maatschappij over de rollen van mannen en vrouwen, jongens en meisjes, d. 3, Havo/Vwo, p. 148, 149.
|
| Rooms-katholieke kerk |
De grootste stroming binnen het christendom. Alle aangesloten kerk plaatselijke kerken zijn verbonden met de bisschop van Rome: de paus, die het hoofd van de katholieke kerk is. dl.1 p.57,90,107
|
| Rouw |
de gevoelsmatige nasleep van het verlies van een dierbare, d. 3, Havo/Vwo, p. 9.
|
| Sabbat |
Joodse rustdag. De zaterdag is voor joden een heilige dag. Tijdens de sabbat gaan joden naar de synagoge. dl.1, p.78
|
| Sacrament |
christelijk ritueel bij een belangrijk moment in het leven. dl.1, p.104
|
| Salaat |
Het gebed voor moslims. Een moslim hoort vijf maal per dag te bidden. De salaat is één van de vijf zuilen van de islam. Zie ook: Vijf zuilen. d.2 Havo/Vwo, p. 92
|
| Scheppingsmythen |
Verhalen over het ontstaan van het universum, de aarde, de mens en alle leven. In deze verhalen komen vaak bovennatuurlijke wezens (goden) voor. dl.1, p.122
|
| Scheppingstheologie |
God heeft de natuur, de wereld en de mens volgens een bepaald plan geschapen, d. 3, Havo/Vwo, p. 126.
|
| Schoonheidsgevoelens |
Gevoelens van genoegen, behagen, aantrekkelijkheid, bevestiging en goedheid. d.2 Havo/Vwo, p. 64
|
| Schoonheidsidealen |
Gezamenlijke opvattingen (standpunten) over wat mooi en lelijk is. d.2 Havo/Vwo, p. 67
|
| Secularisatie |
afnemende invloed van kerk en geloof in de samenleving. dl.1, p.93
|
| Sekserollen |
de verwachtingen in de samenleving over het gedrag van jongens en meisjes, mannen en vrouwen. We spreken ook wel van rolpatronen. d. 3, Havo/Vwo, p. 148, 149.
|
| Sekssymbool |
Iets of iemand dat verwijst naar seksualiteit. Zie ook: seksualiteit. d.2 Havo/Vwo, p. 140
|
| Seksualiteit |
Gevoelens, ervaringen en handelingen die te maken hebben met je man- of vrouw-zijn. d.2 Havo/Vwo, p. 137
|
| Seksuele beheersingsmoraal |
Allerlei waarden, normen en regels met als doel de seksualiteit in goede banen te leiden. d.2 Havo/Vwo, p. 148
|
| Seksuele revolutie |
Ontwikkeling vanaf de jaren zestig van de 20-ste eeuw waarbij huwelijk en seksualiteit ontkoppeld worden. Er komt meer waardering voor andere functies dan de voortplantingsfunctie van seksualiteit, zoals lust, genot, ontplooiing en liefde. Allerlei seksuele uitingen zoals S/M en travestie raken uit de taboesfeer. d.2 Havo/Vwo, p. 107
|
| Seksuologie |
Het wetenschappelijk nadenken over seksualiteit. d.2 Havo/Vwo, p. 137
|
| Sexting |
Het verspreiden of delen van seksueel getinte foto's of berichten via mobiele telefoons of andere mobiele media. Soms worden die foto’s gebruikt om mensen af te persen. d.2 Havo/Vwo, p. 43
|
| SGP |
Staatkundig Gereformeerde Partij. Christelijke politieke partij. dl.1, p.107
|
| Shahada |
belijdenis bij islam. Het eerste wat een moslimbaby hoort na zijn geboorte is de shahada. dl.1, p.119
|
| Sharia |
De islamitische wetgeving. d.2 Havo/Vwo, p. 101
|
| Shechita |
Rituele slacht bij jodendom. d.2 Havo/Vwo, p. 13
|
| Shiva |
een hoofdgod binnen het hindoeïsme. Shiva is de weldoener maar ook de verwoester. Hij is de God die alles wat slecht en onaangenaam is, vernietigt. d. 3, Havo/Vwo, p. 25.
|
| Sjahada |
Een van de twee hoofdstromen binnen de islam. De sjiieten vormen met ongeveer twintig procent van de moslimgemeenschap de minderheid. Zie ook: soennieten. d.2 Havo/Vwo, p. 86, 90
|
| Sjiieten |
Een van de twee hoofdstromen binnen de islam. De sjiieten vormen met ongeveer twintig procent van de moslimgemeenschap de minderheid. Zie ook: soennieten. d.2 Havo/Vwo, p. 86, 90
|
| Sjoel |
Ander woord voor synagoge. Het is de plaats waar joden samen bidden, feesten of de Thora bestuderen. dl.1, p.81
|
| Smeekgebed |
God wordt gevraagd om iets te doen aan een noodsituatie of om bepaalde problemen op te lossen. In het katholicisme heet dat litanie. d. 3, Havo/Vwo, p. 112.
|
| Sociaal wezen |
de mens leeft met andere mensen samen en is ook voortdurend op andere mensen betrokken. dl.1, p.153
|
| Sociale media |
Een aantal digitale toepassingen waarmee het mogelijk is informatie te delen op een gebruiksvriendelijke en aantrekkelijke manier. Kenmerkend voor sociale media is dat de gebruikers veelal zélf de inhoud verzorgen, zonder tussenkomst van een professionele redactie. Informatie op sociale media kan verschillende vormen hebben: tekst, geluid en beeld. d.2 Havo/Vwo, p. 41
|
| Sociale rollen |
verwachtingen over hoe iemand zich in een bepaalde positie behoort te gedragen, d. 3, Havo/Vwo, p. 148.
|
| Socialisatie |
Het proces waarbij afzonderlijke individuen worden opgenomen in een cultuur. d.2 Havo/Vwo, p. 114
|
| Soefi’s |
Islamitische groep die georganiseerd is in gemeenschappen die er eeuwenoude filosofische en muzikale tradities op na houden. Het soefisme is een mystieke stroming binnen de islam: men houdt zich bezig met ascese (onthouding) en meditatie (bidden, nadenken, etc.) en probeert zo veel mogelijk los te komen van wereldse genoegens. d.2 Havo/Vwo
|
| Soennieten |
Een van de twee hoofdstromen binnen de islam. De soennieten vormen met ongeveer tachtig procent van de moslimgemeenschap de meerderheid. De naam ‘soennieten’ slaat op het voorbeeld (de Soenna) dat Mohammed en de eerste moslims gaven. Soennieten willen leven net als Mohammed en de eerste moslims. d.2 Havo/Vwo, p. 86, 90
|
| Solidariteit |
een mens komt in bepaalde situaties op voor zijn medemens (vaak in kwetsbare situaties) en dat kan soms ten koste gaan van het eigen belang, d. 3, Havo/Vwo, p. 45.
|
| Solidariteit |
opkomen voor je medemens, ook als dat ten koste gaat van je eigen belang. dl. 1, p.98
|
| Soloreligie |
ieder individu heeft een eigen god die aansluit bij zijn behoeften en verlangens, d. 3, Havo/Vwo, p. 117.
|
| Spiegelen |
Iemands woorden in eigen woorden herhalen. Je houdt de ander als het ware een spiegel voor. d.2 Havo/Vwo, p. 47
|
| Spontane waarneming |
de zintuigen (zoals voelen, ogen, oren, tast, reuk en smaak) bepalen de manier waarop men de omgeving waarneemt. dl.1, p.121
|
| Sport |
een vaardigheidsspel gericht op het bereiken van een bepaald doel waarbij fysieke kwaliteiten van mensen worden getest. Er wordt gespeeld volgens regels en met bepaalde middelen. Sport vindt plaats binnen instituties. d. 3, Havo/Vwo, p. 86.
|
| Sportfamilie |
combinatie van physical games, non-physical games en physical activities. d. 3, Havo/Vwo, p. 88
|
| Sportiviteit |
elke betrokkene bij de sport (speler, scheidsrechter, coach, bestuurder en toeschouwer) houdt zich aan de geschreven en ongeschreven regels van een sport. d. 3, Havo/Vwo, p. 99.
|
| Stamculturen (eenvoudige) |
Culturen waarin honderden, soms duizenden mensen met elkaar samenleefden. Voor een deel was men familie van elkaar. Men had een gezamenlijke taal, godsdienst, werkzaamheden (bv. jacht, visserij) en gebruiken. Ook waren er leiders in de groep. In deze culturen was er geen schrift. dl.1, p.121
|
| Stereotypen |
overdreven beelden van groepen mensen, die niet overeenkomen met hoe de feiten zijn. dl.1, p.156
|
| Stille tocht |
mensen lopen een stille tocht naar aanleiding van een ramp met slachtoffers of een geval van zinloos geweld met een dodelijke afloop. Ook worden er stille tochten gehouden naar aanleiding van politieke moorden. Een stille tocht wordt door de deelnemers zwijgend gelopen. Soms worden er bepaalde voorwerpen gedragen tijdens de tocht. d. 3, Havo/Vwo, p. 16.
|
| Struggle for life |
in het geval van schaarste (bijvoorbeeld van voedsel) ontstaat er een strijd om te overleven (evolutieleer). dl.1, p.127
|
| Stupa |
een relikwieheuvel met daarop een koepelvormig bouwwerk. Vroeger verwees het naar de grafheuvel waar Boeddha geacht werd begraven te zijn. Later stond de stupasymbool voor de aanwezigheid van de Boeddha. d. 3, Havo/Vwo, p. 129.
|
| Suikerfeest |
Belangrijk islamitisch feest ter afsluiting van de Ramadan. Zie ook: Ramadan. d.2 Havo/Vwo, p. 75
|
| Suikerfeest |
feestelijke afsluiting van de Ramadan, de vastenmaand van moslims (id-al-fitr). dl.1, p.49
|
| Survival of the fittest |
Alleen de best aangepaste varianten in een soort overleven in de natuur. Zij zullen zich voortplanten. (evolutieleer). dl.1, p.127
|
| Symbool |
vaak iets tastbaars, dat duidelijk maakt over hoe je over belangrijke dingen denkt en ook herkenning mogelijk. dl.1, p.54-56
|
| Synagoge |
plaats waar joden samen bidden, feesten of de Thora bestuderen. dl.1, p.81
|
| Taal |
Een systeem van tekens (woorden, zinnen, alinea’s, verhalen) om de aandacht te vestigen op iets wat buíten de taal ligt. d.2 Havo/Vwo, p. 111
|
| TeNaCH |
Belangrijk geschrift voor Jodendom. Het heilige boek van de joden. Joodse naam voor bijbel. dl.1, p.77
|
| Theïsme |
opvatting dat God bestaat. d. 3, Havo/Vwo, p. 117, 118.
|
| Theïsme |
opvatting dat God bestaat. d. 3, Havo/Vwo, p. 117, 118.
|
| Theïsme |
in God geloven. dl.1, p.27
|
| Theocentrische natuuropvatting |
De natuur is geschapen door God en bijgevolg heeft de natuur een goddelijk karakter. d.2 Havo/Vwo, p. 22
|
| Theocratische staat |
Staat waarin de religieuze leiders en/of godsdienstige instellingen de macht hebben. d.2 Havo/Vwo, p. 102
|
| Theodicee |
pogingen om al het lijden in het menselijk bestaan te combineren met het idee dat God bestaat. d. 3, Havo/Vwo, p. 120, 123. 124
|
| Theodicee |
pogingen om al het lijden in het menselijk bestaan te combineren met het idee dat God bestaat. d. 3, Havo/Vwo, p. 120, 123. 124.
|
| Theologie |
wetenschappelijk nadenken over geloof. dl.1, p.133
|
| Thora |
Wet, onderwijzing (deel van de TeNaCH). dl.1, p.77
|
| Tien Geboden |
Tien leefregels van de joden. Volgens de Thora heeft Mozes de tien geboden van God gekregen toen hij vanuit Egypte met het joodse volk op weg was naar het beloofde land. dl.1, p.75
|
| Tipitaka |
belangrijk geschrift in de boeddhistische traditie, d. 3, Havo/Vwo, p. 129.
|
| Tolerantie |
‘dragen, verdragen, uithouden’. Een tolerant persoon laat personen, overtuigingen of uitingen in woord en/of gedrag toe, hoewel deze door hem worden afgekeurd of zelfs verboden zou kunnen worden d. 3, Havo/Vwo, p. 45, 56.
|
| Transcendent |
een God die onze wereld overstijgt. God staat boven en buiten de schepping en kan ook ingrijpen in die schepping. d. 3, Havo/Vwo, p. 117.
|
| Transgender |
Iemand die zich jongen/man voelt terwijl hij fysiek een meisje/vrouw is of andersom. d.2 Havo/Vwo, p. 138
|
| Transhumanisme |
stroming die techniek wil gebruiken om de menselijke natuur aan te passen. Men droomt van een totaal nieuwe mens: een mens die mooier, slimmer, sneller, sterker en gelukkiger is dan de huidige mens. d. 3, Havo/Vwo, p.12.
|
| Transseksualiteit |
een persoon die zichzelf beschouwt als van een andere sekse en zijn of haar lichaam daaraan wil aanpassen. dl.1, p.149
|
| Trias Politica |
In een staat dienen de drie machten onafhankelijk van elkaar te zijn. Het gaat dan om de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. Deze machten dienen gescheiden van elkaar te functioneren, zodat machtsmisbruik voorkomen kan worden en de macht niet bij één persoon of groep ligt. De scheiding der machten is een idee van de Franse filosoof Montesquieu (1689-1755). d.2 Havo/Vwo, p. 105
|
| Triniteit |
drie-eenheid: God de Vader, God de Zoon en God de Heilige Geest. d. 3, Havo/Vwo, p. 111, 114.
|
| Triniteit |
Het geloof dat er één God is, die zich op drie manieren kenbaar maakt: God de Vader, God de Zoon en God de Heilige Geest. dl.1, p.89,91
|
| Tsedaka |
Joods woord voor rechtvaardigheid, oftewel gerechtigheid. Dat betekent dat je je medemens recht hoort te doen. dl.1, p.70
|
| Utilisme |
Gaat er vanuit dat je als mens datgene doet wat uiteindelijk het meeste nut oplevert voor een zo groot mogelijke groep mensen. d.2 Havo/Vwo, p. 23
|
| Utilitair atheïsme |
opvatting dat we niets aan God hebben. d. 3, Havo/Vwo, p. 122.
|
| Veda’s |
Belangrijk geschrift voor hindoeïsme. Heilig boek binnen het hindoeïsme. dl.1, p.38
|
| Veda’s |
heilige geschriften van het hindoeïsme, d. 3, Havo/Vwo, p. 24.
|
| Verantwoordelijkheid |
de mens heeft een bepaalde vrijheid maar hij mag bij de uitoefening van die vrijheid níet de vrijheid van anderen beperken, d. 3, Havo/VWO, p. 41, 69.
|
| Verbale communicatie |
Uitwisseling van informatie door gebruik te maken van taal. d.2 Havo/Vwo, p. 35
|
| Verbond |
Volgens het Jodendom heeft God met de joden een verbond gesloten. Dit verbond wordt steeds vernieuwd. Op basis hiervan beschouwen de joden zich als het uitverkoren volk van God. dl.1, p.64
|
| Vergiffenis |
de priester vraagt vergeving aan God voor de zonden (de foute dingen) die de overledene in zijn leven heeft begaan, d. 3, Havo/Vwo, p. 15.
|
| Verhaal |
Een samenhangend geheel van handelingen, gebeurtenissen en ervaringen, met een begin en een einde. d.2 Havo/Vwo, p. 116
|
| Verlichting |
periode (17- de, 18-de eeuw) waarin mensen hun verstand steeds belangrijker vinden. Er is een toenemend geloof in de mogelijkheden van wetenschap om het leven te begrijpen, d. 3, Havo/Vwo, p. 63, 66.
|
| Verliefdheid |
een toestand waarbij je heel sterk gericht bent op één persoon. Je vindt deze persoon enorm aantrekkelijk. Hij of zij heeft een uitzonderlijk sterke emotionele betekenis voor je. d. 3, Havo/Vwo, p. 140.
|
| Versporting |
in steeds meer delen van de samenleving speelt sport een voorname rol. d. 3, Havo/Vwo, p. 83.
|
| Verzuiling |
oprichting en ontwikkeling van eigen maatschappelijke organisaties door katholieken, protestanten (en ook socialisten) tussen 1900 en 1960. dl.1, p.93
|
| Vijf zuilen |
Moslims leven goed als ze vijf dingen goed doen. Die vijf dingen heten de ‘Vijf zuilen’. Het zijn de plichten die een moslim heeft: de geloofsbelijdenis (sjahada), het gebed (salaat), de armenbelasting (zakaat), de vastenmaand (Ramadan) en de bedevaart (hadj). d.2 Havo/Vwo, p. 92
|
| Vishnu |
Hindoegod: de beschermer. Vishnu beschermt en onderhoudt de aarde. d. 3, Havo/Vwo, p. 25.
|
| Vooroordee |
Een oordeel vellen voor je weet of dat oordeel waar is. Vooroordelen komen voort uit stereotypen. Zie ook: stereotypen. dl.1, p.156
|
| Vormgeoriënteerde sporten |
sporten waarbij het vooral gaat om de manier waarop iets gerealiseerd wordt. Daarbij is de uitvoering, en dan vooral schoonheid, vaak belangrijk. d. 3, Havo/Vwo, p. 89.
|
| Vormsel |
Katholiek sacrament als je volwassen wordt. Het is een bevestiging van de doop. dl.1, p.104
|
| Vriendschap |
duurzame verhouding (relatie) tussen twee of meer mensen waarbij vrijwilligheid, genegenheid, vertrouwen en solidariteit belangrijke kenmerken zijn. d. 3, Havo/Vwo, p. 138.
|
| Vrijheid |
een situatie waarbij een mens zelf kan beslissen hoe hij zijn leven inricht en daar ook vorm aan geeft. Vrijheid betekent dat dwang zoveel mogelijk afwezig is, d. 3, Havo/Vwo, p. 40.
|
| Waarde |
een standpunt over wat uiteindelijk belangrijk en nastrevenswaardig is, d. 3, Havo/Vwo, p. 35.
|
| Wahabisme |
Soennitische stroming (vooral in Saoedi-Arabië) die zich streng houdt aan de letter van de Koran. d.2 Havo/Vwo, p. 86
|
| Werkelijkheid |
alles wat er is in het leven. dl.1, p.24
|
| Wiel |
symbool voor de leer van Boeddha (Dharma). Het wiel heeft acht spaken en die staan symbool voor het edele achtvoudige pad, d. 3, Havo/Vwo, p. 129.
|
| Wilde dieren |
Dieren die in ‘het wild’ leven. Dat wil zeggen: niet in de directe (thuis-) omgeving van de mens. D2 Havo/Vwo, p. 6
|
| Zakaat |
De plicht voor moslims om anderen niet aan hun lot over te laten. Een andere naam voor zakaat is: armenbelasting. De zakaat is één van de vijf zuilen van de islam. d.2 Havo/Vwo, p. 93
|
| Zakelijke taal |
Taal die de dingen letterlijk beschrijft. Het is onpersoonlijke taal. Je geeft de feiten precies weer en laat allerlei gevoelens weg. Zakelijke uitspraken zijn maar voor één uitleg vatbaar. d.2 Havo/Vwo, p. 117
|
| Zelfbeeld |
Het beeld dat je van je zelf hebt. 2 Havo/Vwo, p. 60
|
| Zelfbewustzijn |
De mens is zich bewust van zichzelf. Jij kan over zichzelf nadenken. Hij kan daardoor ook afstand van zichzelf nemen en tegen zichzelf zeggen: bepaalde dingen ga ik anders en beter doen. dl.1, p.150
|
| Ziekenzalving |
sacrament (ook wel ‘Heilig Oliesel’) voor degene die ernstig ziek is of in stervensgevaar verkeert (katholiek) .dl.1, p.104
|
| Ziekenzalving |
ritueel van de katholieke kerk voor de mens die ernstig ziek of in stervensgevaar is (sacrament), d. 3, Havo/Vwo, p. 15.
|
| Zin van het leven |
de betekenis van het leven. dl.1, p.25,26
|
| Zinvraag |
de vraag naar de betekenis van het leven. dl.1, p.24-26
|
| Zionisme |
streven naar (het behoud van) een eigen joodse staat. dl.1, p.82
|